Еділ мен Жайық бойындағы Е.Пугачев басқарған 1773-1775 жылғы шаруалар соғысына орыс, башқұрт, татар, Орта және Кіші жүз қазақтары қатысты. Көтерілістің алғышарттары:
1. Патша үкіметінің Каспий теңізінің солтүстік-батысындағы шұрайлы жерлерді орыс помещиктеріне бөліп беруі.
2. Петербург билеушілерінің осы аймақты жазалаушы топтармен ойрандатуы.
3. Жайық бойында патша үкіметінің бекіністерді көптеп салуы.
Қазақ шаруаларының және жеке феодалдардың көтеріліске қатысуына түрткі болған - жер мәселесі. XVIII ғасырдың 50-жылдарында Кіші жүздің ханы Нұралы қазақ шаруаларының талаптарын ескеріп, 1742 жылы 19-қазандағы Жайық бойында мал жаюға тыйым салған патша үкімін жоюды талап етті. 1756 жылы императрица Елизавета Петровна башқұрттардың көтерілісін басуға көмектескені үшін қазақтарға Жайықтың сол жағасында мал жаюға уақытша рұқсат ете отырып, Жайықтың оң жағасына көшіп-қонуға тыйым салды.
XVIII ғасырдың 60 жылдарында патша үкіметінің Ертістің оң жағасындағы шұрайлы өлкені қазақ шаруаларына тартып алып беруі, қазақтарға бекіністерге жақындауға тыйым салуы халықтың наразылығын туғызды.
Кіші жүздің ірі ақсүйектері - Ералы, Досалы, Айшуақ сұлтандар, Нұралы хан көтерілісті қолдады.
• 1773 жылғы 20 қыркүйек - Пугачев Нұралыға арнайы үндеу жолдады: жер мен суды қазақтарға қайтаруға уәде беріп, қазақтарды өзіне тарту мақсатын ұстанды.
• 1773 жылы қарашаның 17-нен 18-не қараған түні - Нұралының өкілі Зәбір молда Усиха өзені маңында Пугачевке жолықты.
Алайда Жайық бекінісін қоршаудағы Пугачевтің сәтсіздігі ханның көмек беруге асықпауына себеп болды. Пугачев күштерінің Орынбор әскери шебіне жақындауы осы өңірде көшіп-қонып жүрген қазақтарды рухтандырды. Қазақ жігіттері Пугачевтің әскерімен бірлесіп шайқасты:
- Жайық бекінісін қоршауға қатысты.
- Кулагин бекінісін алды.
- Орынборды қоршауға 2000 қазақ қатысты.
1773 жылдың қарашасында Пугачевтің манифесіне арқа сүйген қазақтар Жайықтың оң жағасына өтіп, малдарын жайды. Нұралы хан бастаған ақсүйектер екі жақты бағыт ұстанды:
- Көтерілісті пайдаланып, жер тапшылығын жою.
 Көтерілістің өршуінен сескеніп, қазақтарды тәуелділікте ұстау және жеңілсе патша алдында ақталу.
1775 жылы 7 қараша - сыртқы істер коллегиясының жарлығы бойынша, қысқы уақытта Жайық, Еділ Каспий теңізі, Ертіс пен Жайықтың оң жағалауы, Ембі, Сағыз өзендері бойындағы жайылымдарды пайдалануға рұқсат етілді.....

Акустика (грек тіліде άχούω, akustikos — естілетін, тыңдалатын) — физиканың ең төменгі жиіліктен (шартты түрде 0 Гц) ең жоғарғы жиілікке (1011-1013 Гц) дейінгі аралығын қамтитын серпімді тербелістер мен толқындардарды және олардың затпен өзара әсерлесуі мен түрліше қолданылуын зерттейтін саласы. Акустика — өте ерте заманнан белгілі. Ол алғаш адам құлағы ести алатын дыбыс туралы ілім ретінде дамыды. Ертеде Пифагор (б.з.б. 6 ғ. естілетін дыбыс тонының биіктігі мен перненің не кернейдің (трубаның) арасындағы байланысты тапты. Аристотель (б.з.б. 4 ғ.) дыбыс шығаратын дененің ауаны қысатындығын, оны сирететіндігін, ал жаңғырық дыбыстың кедергіден кері қарай шағылу құбылысы екендігін түсіндіріп берді. Леонардо да Винчи (15-16 ғ.) дыбыстың шағылуын зерттеді, дыбыс толқындарының таралуы дыбыс көздеріне тәуелсіз болатындығын (тәуелсіздік принципі) тұжырымдады. 17 ғ-дың аяғы мен 18 ғ-дың басында Г. Галилей дыбыс шығаратын денеде тербеліс пайда болатындығын және дыбыстың биіктігі оның жиілігіне, ал қарқыны дыбыс амплитудасына тәуелді екендігін тапты. Ауадағы дыбыс жылдамдыдығын алғаш рет франсуз физигі М. Мерсенн анықтаған. 17 ғ.-дың аяғынан 20 ғ-дың басына дейін Акустика механиканың бір бөлімі ретінде дамыды. Механикалық тербелістердің жалпы теориясы, дыбыс толқындарының (сер-пімді) белгілі бір ортада таралу және пайда болу заңдылықтары, дыбыстың негізгі сипаттамаларын (дыбыс қысымы, импульсі, энергиясы, дыбыстың таралу жылдамдығы, т.б.) өлшеу әдістері Ньютон механикасына, Гуктің серпімділік теориясының негізгі заңына, Гюйгенстің толқындық қозғағалыс приципіне негізделіп жасалды. Сөйтіп дыбыс толқындарының диапазоны кеңейіп, Акустика инфрадыбыс (16 Гц-ке дейін) пен ультрадыбыс (20 кГц-тен жоғары) аймақтарын қамтыды. Ағылшын ғалымы Т. Юнг пен франсуз ғалымы О. Френель толқын интерференциясы мен диф-ракциясы теориясын, аустриялық ғалым X. Доплер дыбыс көзінің бақылаушымен салыстырғандағы қозғалуы кезіндегі толқын жиілігінің өзгеру заңын тұжырымдады. Күрделі тербеліс процесін қарапайым құраушыларға жіктеу әдісінің (Фурье әдісі) жасалуы дыбыс анализін және гармониялық құраушылардан күрделі дыбыс синтезін алудың негізі болды....

Өзімізге белгілі әртүрлі факторларға сүйенсек, денсаулыққа байланысты тамақтану – ең маңызды мәселе. Өйткені, тамақтану – адам ағзасы үшін энергетикалық материал ( энергия көзі ) болып табылады. Сонымен қатар, ағзадағы биологиялық белсенді заттардың пластикалық материалы мен стимуляторы болып табылады. Практикалық түрде көптеген адамдар объективті және субъективті себептерге байланысты тамақтану режимін бұзуда. Соның салдарынан ағза өте қажетті биологиялық белсенді заттарды керегінше ала алмайды.
Қазіргі таңда алиментарлық жағдайына байланысты бірсыпыра, аурулардың түрлерінің көбейгені белгілі. Қалыптан артық тамақтанғаннан кейін гипертоникалық ауру дамиды және атерсклероз, бедеулік, семіру, өте бөлу жолдары және несеп жолдарының аурулары, ишемиялық ауру, диабет және т.б. аурулар туындайды. Ал адам ағзасына тағамдық заттармен энергия жетіспеушілік мынадай ауруларға әкеп соқтырады: кахехисия, маразм, диатрофит, анемия, рахит, көздің күндіз көріп, түнде көрмеуі (куриная слепота), гингивитер,полиневриттер, нәрестелер өлімінің жйілеуі, гастриттер, ісік(рак), туберкулез және т.б. аурулар пайда болады.
Ғылыми зерттеулер қорытындылары тамақтану факторы ағзаны әртүрлі аурулардан қорғайтындығын және қорғай отырып иммундық жүйеге спецификалық және спецификалық емес түрде әсер ететіндігін, ағзаның өсіп-жетілуіне, физиологиялық жүйенің дұрыс жұмыс жасауына, денсаулығын сақтауға, жұмыс қабілетін, ағзаның ауруларға қарсылық күшін арттырып, дені сау ұрпақ келтіруіне әсер етіп, өмірін ұзартудағы маңызы зор екендігі дәлелденуде. Ол ағзаны қоршаған ортадағы бөгде агенттерге төзімділігін, кедергісін арттырады, балалардың өсу, даму ырғағын анықтайды.
Жоғарыдағы баяндалған мәліметтерден денсаулық сақтау ұйымының тамақтану факторына үлкен көңіл бөлетінін көреміз. Мәселен, қазіргі кезде денсаулық сақтау ұйымының ғылыми-практикалық қызметкерлері денсаулыққа байланысты ешқандай әлеуметтік-гигиеналық шарт қоя алмай отыр. Себебі, адамдар керекті құнды тағаммен тамақтанбау өз алдына, санитарлық-гигиеналық қалыптарға сай тамақтанбағандық салдарынан да денсаулықтары нашарлауда.
Жүкті және емізулі әйелдер жағдайы бұл фактілерді түсіндіруде маңызды топты құрайды. Себебі, бұлардың арасында анемия 30 және одан да жоғары.
1990-1995 жылдары туылған балалар 1980-1985 жж. Туылған балалармен салыстырғанда, төмен антрометрикалық көрсеткішті көрсетеді.
Әдебиеттегі деректер және біздің зерттеу материалдарымыз бойынша сапасыз, құнарсыз тағаммен тамақтанған жүкті әйелдерден сәбилердің төмен салмақпен туылатындығы және осы аналардың жүкті кезінде анемиямен, токсикозбен ауыратындығы дәлелденді.
1990-1995 жылдардағы әлеуметтік-экономикалық ахуалдың қиындаған кезінде туған сәбилердің антрометриялық орташа өлшемдері 1980-1985 жылдардағы деңгейімен салыстырғанда статистикалық дәлдікте төменгі дәрежеде анықталады.
Сәбилердің антенаталды өсіп-жетілуіне әлеуметтік-экономикалық және биологиялық факторлардың әсерлері тиемелді түрде болатындығы анықталды, бірақ әлеуметтік-экономикалық ахуалдың аналар мен перзенттердің денсаулық көрсеткіштеріне теріс әсер ету ықпалы биологиялық факторлардың тегеурінін пәрменді екендігі дәлелденді.
Ана денсаулығы – биологиялық фактор, бірақ денсаулығы жақсы аналар екі түрлі жағдайда сәбилерді дүниеге келтіреді. Осыған орай, 1990-1995 жылдарда туған сәбилердің самотометриялық көрсеткіштері анағұрлым төменгі деңгейде анықталды. Бұл ретте қиын жағдайда әлеуметтік-экономикалық факторлардың пәрменділігі байқалды. Биологиялық фактордың күші әлсіздік танытып, экономикалық ахуал әсері басымдық көрсетті.
Денсаулығы жақсы аналардан туған сәбилердің салмақ-бой индексі әлеуметтік-экономикалық факторлардың әсеріне арнайы көрсеткіш бола алады. 1980-1985 жылдары бұл деңгей 65.0-65.2 г/см, ал 1990-1995 жылдары 62.2-62.4 г/см-ге тең болды(норма 65.0 г/см-ден жоғары). ....

Дүние тану пәнін оқуынын әдісі педагогикалық ғылымдар жүйесіне жатқызылады.Бұл пәннің зерттейтін объектісі дүние тану пәнін оқыту және тәрбиелеу процесі.Дүние тану пәнінің әдісі негізінен дедактикалық принциптерге сүйенеді Басқа пәндерге қарағанда дүние тану пәнінің өзіндік ерекшеліктері бар.
Дүнитану оқуының әдісі басты кемелі оқушының жас ерекшелігін ескере отырып оқыту атериалының теориялық мазмұнын осыған байланысты етіп береді.Басқа педагогикалық ғылым сияқты дүние тану әдісі оқу тәрбиелеу процесін жетілдіру бағытындағы жұмыстар іске асыруда бірқатар мақсаттарда негізделген.Алдымен дүниетану әдісі «қоршаған дүниені таныпбілу не үшін қажет»деген сүраққа жауап береді.
1.Дүниетану пәні қоршаған ортаны танып ,білу тірі табиғатпен олі табиғаттың баланысты түсіну ,оқуды табиғат құбылыстар жайлы білім мен білік дағдыларды қалыптастыру.
2Дүниетану әдісінің пәні дүниетану пәні нені оқытады.?Осылайша оқу пәнінің мазмұны қалыптасады.Одан әрі дүние тану әдісі дунитануды қалай оқыт қажет деген сұраққа жауап береді.
Бұл пәнді оқытқанда қандай әдіс тәсілдерді пайдаланамыз?Қалай дамытамыз?Қандай тәрбие береміз?Бұл пәнді оқытуда қандай ерекшеліктер бары көрсетіледі.
Дүниетану пәні негізі педагогикалық ғылым болып саналады одан ары бүл пән теориялық мазмұнны жағынан биология мен географиямен байланысты .Сонда мұғалім бұл ғылым жетістіктерінде білу қажет оқушыларға тұсіндіре ашу қажет.Тірі табиғатпен өлі табиғатты дүрыс менгере түндіру білу қажет .Дүниетану әдісі оқуда оқушының физиологиясы мен гигиенасы пәні мен тығыз байланыстыра түсіндіру қажет.Бұдан басқа дүниетануды оқыту басқа коптеген ғылымдар мен байланысты.
Олар:Экология
Табиғатты қорғау
Жер байлықтарын қорғау
Валеология
Синергетика т.б
Бұл пәнді оқыту нгізінен соңғы ғылым жетістіктеріне қоғамдық даму бағытына негізделетіндіктен бұл пәннің атының да ,мазмұнынын да бұл пәннің озгертуінде осыған байланысты.....

Дүниежүзілік шаруашылық ұғымы. Дүниежүзілік шаруашылықтың қалыптасуы іс жүзінде адамзаттың бүкіл тарихын қамтиды.
Ұлы географиялық ашылулардың нәтижесінде халықаралық сауда Еуропа мен Азиядан соң жер шарының басқа да аймақтарын қамтыды. Олардың арасындағы өнім айырбасы дүниежүзілік рыноктың құрылуына әкеліп соқты. Бұл рыноктың мұнан әрі кеңеюі көліктің дамуына мүмкіндік туғызады. Теңіз көлігі барлық материктерді бір-бірімен байланыстырды. XIX ғасырдың екінші жартысында темір жолдардың ұзындығы тез өсіп, олар континенттердің ішкі бөліктерін байланыстырды, Генрик Гейненің бейнелеп айтқанындай, «кеңістікті өлтірді».
Алайда дүниежүзілік шаруашылықтың қалыптасуындағы басты орын XVIII ғасырдың аяғы мен XIX ғасырдың басында Батыс Еуропаның бірқатар елдері мен АҚШ-та оларда өткен өнеркәсіп төңкерістерінен кейін туған ірі машина индустриясына тиді. Демек, дүгиежүзілік шаруашылық XIX ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында ірі машина индустриясының, көліктің және дүние жүзілік рыноктың дамуы нәтижесінде құрылды.
Дүниежүзілік шаруашылықтың географиялық моделі. Бұл модель бірітіндеп күрделене түсуде. XIX ғасырдың аяғына дейін барлық көрсеткіштері бойынша бір орталық – Еуропа басым болды; И.А. Витвердің бұл кезеңді «еуропацентрлік» деп атауы тегін емес.Одан соң дүниежүзілік екінші орталық құрылып, көп кешікпей басты орталыққа айналды, ол – АҚШ. Дүниежүзілік екі соғыстың арасындағы кезеңде дүниежүзілік маңызы бар жаңа орталықтар пайда болды, олар – КСРО мен Жапония. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Қытай, Үндістан, Оңтүстік-Батыс Азияның мұнай өндіретін елдер тобы, Канада, Аустралия, Бразилия секілді орталықтар қалыптаса бастады. Соңғы жиырма жылдықта «төрт Азия жолбарысы» - Корея, Тайвань, Гонконг және Сингапур бастаған ұлттық-интеграциялық елдер дүниежүзілік аренаға шықты. Осының арқасында Азия-Тынық мұхит аймағының дүгинжүзілік шаруашылықтағы рөлі бұрынғыдан да өсе түсті. Сөйтіп, қазір дүниежүзілік шаруашылықтың географиялық моделі көп орталықты сипат алып отырады.
Таяу уақытқа дейін дүниежүзілік шаруашылық ішіндегі өзара қарым-қатынастар, бейнелеп айтқанда, төрт «полюстің» болуына қарай анықталған: капиталистік Батыс пен социалистік Шығыс, «бай» Солтүстік пен «кедей» Оңтүстік. Қазір Солтүстік пен Оңтүстік арасындағы, өзгертіп айтқанда, «орталық» пен «шет» арасындағы әлеуметтік-экономикалық даму деңгейіндегі өсіп келе жатқан алшақтықты негізгі ішкі қайшылық деп есептеу керек. ....

Өнеркәсіп – бұл өндірістік сала. өйткені кез келген дайын бұйым міндетті түрде азды-көпті өнеркәсіптік өңдеуден өтеді. өнеркәсіптің қалыптасуы ұзақ тарихи кезеңді қамтыды. Оған негіз болған қолөнер орта ғасырларда мануфактуралық өндіріске, ал ол өз кезегінде сан салалы өнеркәсіпке ұласты. Бұл өзгерістерге алдыңғы қатарлы елдерде өнеркәсіп өндірісін жолға қою үшін қажетті бастапқы күрделі қаржының жинақталуы және тұтыну тауарларына деген сұраныстың артуы түрткі болды.
Жалпы алғанда, өндіруші және өңдеуші өнеркәсіптен тұратын қазіргі заманғы индустрия алуан түрлі өндірістерді жиынтығы болып табылады. өнеркәсіп өндірісі мен салаларының қаржыны, ғылымды, еңбекті, шикізатты, энергияны және суды қажет ету деңгейі әртүрлі. Өнеркәсіп өнімінің 10%-ы (өзіндік құны бойынша) өндіруші салаға тиесілі болса, қалған өнімді өңдеуші кәсіпорындар береді. Қазіргі заманғы өңдеуші өнеркәсіп байырғы (тас көмір, қара металлургия, кеме жасау және тоқыма), жаңа (автомобиль жасау, алюминий өндіру, химиялық талшықтар мен пластмасса өндірісі) және ең жаңа салалары (микроэлектроника, робот жасау, есептеуіш машиналар жасау, атом және аэроғарыш өндірісі және т.б.) қамтиды.
өнеркісіп өндірісі құрылымы жағынан ғана емес, ұйымдасуы және орналасуы жөнінен де күрделі жүйе болып табылады. өнеркәсіптің орналасуына әсер ететін факторлар ел экономикасының даму жағдайына сәйкес ұдайы өзгеріске түсіп отырады. Бұл әсіресе өңдеуші өнеркәсіптің орналасуынан айқын көрінеді.
Өнеркәсіптің жаңа салаларын орналастыруда еңбек ресурстарының сапалық көрсеткіштері (білім және кәсіби деңгейі), көлік, байланыс, экологиялық жағдай, ғылыми-техникалық әлеует шешуші рөл атқарады. Өнеркәсіптің байырғы және жаңа салалары ірі өнеркәсіпті аудандардың қалыптасуына ықпал етті. Алғашқы өнеркәсіпті аудандар (Орта Англия, Рур, Силезия, Орталық Ресей, Орал) көмір алаптары мен метеллургия, тоқыма өндірісі негізінде қалыптасты. Жаңа өнеркәсіпті аудандар өндірістің күрделі сипатымен және оның орналасуына ықпал ететін факторлардың жан-жақтылығымен ерекшеленеді. Дамыған елдерде ескі өнеркәсіпті аудандардың еңбек ресурстары мен дамыған инфрақұрылымы негізінде жаңа аудандардың қалыптасуы байқалады. Өнеркәсіптің орналасуына «астаналық» фактор да әсер етеді. Жаңа индустриялық аудандар өнеркәсіптің ел астанасы мен ірі қалаларының маңында шоғырлануынан пайда болуда. Мұндай аудандарда ғылымды көп қажет ететін ең жаңа өндірісті іске қосуға мүмкіндік бар, сонымен қатар өндірілетін өнім ірі тұтыну көзіне де бағдарланады.....

Адамдар ең негізгі өзіндік белгілері бойынша: яғни терісінің түсіне, бет бейнесіне, дене құрылысына, шашына және көздерінің бітіміне қарай үш улкен нәсілге: еуропоеидтерге, манголойдтерге және негроидтерге бөлінеді. Бұл нәсілдер өте ертеде пайда болған және олардың атаулары да олардың шыққан жерлеріне сәйкестендіріліп берілген. әрбір нәсілдерден олардың кейбір белгілері жөнінен бір-бірінен айырмашылықтар жасайтын жеке тармақтар пайда болды. Мысалы : еуропеоидтерге екі тармаққа- солтүстік және оңтүстік, манғолоидтер екі тармаққа- азиялық және америкалық, негроидтер екі тармаққа-африкалық және австралиялық болып бөлінеді, ал кейбір әдебиеттерде австралоид атауымен жеке нәсіл ретінде беріледі.
Әр түрлі нәсілдерге жататын халықтардың бір-бірімен аралас некелесіп, ұрпақ беруі, барлық адамзат баласының биологиялық бірлігін көрсетеді. Бұл қайтымсыз процесс және де дүние жүзі халқының көпшілігін нәсілдік құрауыштары жағынан ала құлалыққа немесе әр түстілікке әкеледі. Сондықтан да мұндай жагдай, әсіресе иммиграция басым елдерде байқалады. (АҚШ, латын Америкасы т.б. аймақтар). Латын Америкасының көптеген халықтарын қалыптастыруға үш үлкен антропологиялық тип өкілдері қатысты.
Әр түрлі нәсілдерге жататын халықтардың бір-бірімен аралас некелесіп, ұрпақ беруі, барлық адамзат баласының биологиялық бірлігін көрсетеді. Бұл қайтымсыз процесс және де дүние жүзі халқының көпшілігін нәсілдік құрауыштары жағынан ала құлалыққа немесе әр түстілікке әкеледі. Сондықтан да мұндай жагдай, әсіресе иммиграция басым елдерде байқалады. (АҚШ, латын Америкасы т.б. аймақтар). Латын Америкасының көптеген халықтарын қалыптастыруға үш үлкен антропологиялық тип өкілдері қатысты.
Дүние жүзінің белгілі бір халықтарының құрамында әр нәсілдік топтың өкілдері болуы немесе бірнеше ұлттардың бір-бірінен ерекшеленген антропологиялык айырмашылығы болмауы да мүмкін. Мысалы, Қытай, Тибет тіл жанұясында сөйлейтіе халықтардың барлығы да монғолоидтер,
( қытай, тибет, дұнған, чжуан, бирма т.б. халықтар).
Ислам филасофиясының түсіндіруінше, дін дегеніміз - әлемді байланыстыратын күш, Алланың барлығына сенім. Бүкіл әлемді және адамды жаратушы ие – жалғыз Алла адам баласының жүрегін өзінше ұштастыра жаратады, яғни жаратушының барына сеніп, оның ажырамас бөлігі екенін адам өз жүрегі арқылы сезетін болады. Адамзат тарихының өн бойында дін адам сенімінің сипатына және халықты қамтуына байланысты сан түрлі болады. Бірінші жағдайға байланысты оның тотемизм, анемизм, натуризм, шаманизм, фетешизм, политеизм (бір тәңірлі ), монетим,(бір тәңірлі ), деизм (әлемді жаратқан соң оның одан дамуына араласпайтын,белгілі бір тұрпа күйінде емес әлдебір бастапқы себепті мойындайтын ілім ) т.б. түрлері пайда болды. Діннің тайпалық – халықтық (мыс, иудаизм ) және ұлтаралық немесе әлемдік (будда діні, христиандық, ислам) түрлері белгілі. ....

Жер шарының шамамен 3/4 бөлігін үздіксіз шетсіз-шексіз су қабаты - әлемдік мұхит алып жатыр. Құрлықтар арасында орналасқан, көлемі үлкен, өзіндік жеке су мен атмосфера айналымы бар, айтарлықтай гидрологиялық режимімен ерекшеленетін әлемдік мұхиттың бөліктерін мұхит дейміз. Мұхиттар теңіздерге, шығанақтарға және бұғаздарға бөлінеді.

ТЕҢIЗ ЖӘНЕ ТАБИҒИ ҚОРЛАР ДАУЫ

Жердi бөлiсе алмай таусылған кейбiр елдер ендi мұхит пен теңiз түбiне таласуда. Өйткенi, сарқылуға айналған табиғи ресурстардың игерiлмеген бөлiгi судың астында сақтаулы.
Жер бетiндегi түгелiсiп бара жатқан табиғи ресурстар үшiн күрес қыза түскен. Мұнай мен газ, бағалы және түрлi түстi металл, тасымал жолдары шектеулi көмiрсутегiлер әлемдiк саяси сахнаның күн тәртiбiне шықты. Кремль дайындаған “Ұлттық қауiпсiздiк стратегиялары” атты құжатта әлемдiк қорлар жолындағы тайталас Арктика, Таяу Шығыс, Баренцево мен Каспий теңiздерi, Орталық Азиядағы көмiрсутегiлерге бай мемлекеттерде орын алуы мүмкiн екендiгi айтылған. Халықаралық агенттiктер тарапынан ұсынылған деректерге сүйенсек, алдағы 10-15 жылда Жер шарында табиғи ресурстарды иемденудi көздейтiн күрес жиiлейдi. Өйткенi, жұмыр Жерге бұйырған мұнай мен газдың игерiлмеген бөлiгi (100 миллиард баррель) Солтүстiк Мұзды мұхиттың түбiнде жатыр. Қазiргi кезде миллиардтаған “қара алтынға” қожалық ету құқығына АҚШ, Дания, Норвегия, Канада мен Ресей таласуда. Тiптi, АҚШ, Канада мен Ресейдiң мұхит жағалауына тұрғызған әскери қалашықтары бар, ал қарулы қақтығыстарға дайын тұрған әскери қару-жарақтар кез келген сәтте берiлуi мүмкiн бұйрықты күтiп, қаңтарылған. Орыстар әскери-теңiз күшiнiң үштен екiсiн солтүстiк бөлiкке шоғырландырса, оларға қарсы Құрама Штаттардың әлемдi айбынымен ықтырған Екiншi флоты тұр. Мамандардың көпшiлiгi алдағы онжылдықта Жер шарында болмаған ең сұрапыл соғыс осы энергоқорлардың соңғы сарқыны сақталған Солтүстiк Мұзды мұхиттың төңiрегiнде болатынын айтады. Ресми деректерге сүйенсек, Арктиканың жағалауына жататын 5 мемлекет – АҚШ, Канада, Дания, Норвегия мен Ресей тек өздерiне тиесiлi жағалауда 200 мильге ғана иелiк етсе, мұхиттың қалған бөлiгi ешкiмнiң қожалығында емес. Мұхиттың бөлiгiн барынша молынан қарпып қалуға тырысқандарға БҰҰ тарапынан талап қойылды: егер мүдделi мемлекеттер мұхиттың өзге бөлiгiндегi елмен шектесетiн шекараларды анықтаса, мұхиттағы қосымша бөлiкке ие болады. ....

Адамзат баласы өзінің тарихында жер шарының территориясына бірте-бірте қоныстанды. Дүниежүзінде халықтардың қоныстануы бірқалыпты емес. Кейбір аудандарда халық сирек орналасса, кей аудандарда халық тығыздығы 1 км2-ге 1000 адамнан келеді. Адамдар қоныстанбаған аймақтарға оңтүстіктің поляр белдеуіне жақын орналасқан, яғни күннің ыстықтығы 78°-қа жететін, солтүстікте күннің суықтыш 54°-қа жетегін аймақтар жатады. Теңізден 5000 м. биіктікте орналасқан Тибет және Перу таулы аудандарының кей жерлерінде де адам мүлдем тұрмайды. Сондай-ақ, Орталық және Оңтүстік Батыс Азия және Солтүстік Африканың шөлдерінде адам тұрмайды деуге болады.
Ал Еуропа, Австралия және Мұхит аралдары мемлекеттерінің 10/9 бөлігінде халық орналасқан. Африка мен Оңтүстік Американың хадықтарының көпшілігі теңізден 500-1500 м. биіктікте орналасқан өңірлерде тұрады. 500-1500 м. биікте Африканың 34,6%, Оңтүстік Американың 27,5% жері орналасқан. Халықтың 3/2 бөлігі теңізден 1000 метр биіктікте орналасқан жерге қоныстанған мемлекеттер бар. Олар Боливия (88%), Перу, Мексика, Ауғанстан, Эфиопия елдері. Нидерланды, Польша, франция, Жапония, АҚШ т.б. мемлекеттер тұрғындары теңізден 500 м. биіктікте тұрады. Тіпті Нидерландияның 5/2 бөлігі дамбалармен судан сақтану үшін қоршалған аймақта тұрады. Жер жүзінде құрғақ аймақтарға қарағаңда теңіз жағалауларына орналасқан қалаларда халық тығыздығы басым болады.
Дүниежүзі бойынша 1920 жылы 1 км2 жерге халықтың аздығы орташа есеппен 13 адамды құраған. Ал 1950 жылы 1 км2 жерге 18 адамнан, 1983 ж. 34 адамнан келген. Өнеркәсібі дамыған елдерде елді мекендерде халық сирек орналасады да қала халқы тығыздығы басым болады. Халық өте тығыз орналасқан Үндістан мен Бангладеш мемлекетінде де урбанизация өте төмен қарқынмен жүреді.
Халықтың тығыздау орналасқан мемлекеттер қатарына егіншілік дамыған Ніл өзені бойындағы Африка мемлекеті, Оңтүстік, Оңтүстік Шығыс, Шығыс Азия мемлекеттері жатады. Дүниежүзі бойынша халық ең тығыз қоныстанған жер Сижаггурда - 6742; ең сирек қоныстанған жер Батыс Сахарада - 0,9, Моңғолияда - 1,7 адамнан келеді.
Рссейде 1 км2-ге 8,5 адамнан келсе, Орта Азия мемлекеттерінде қоныстану тығыздығы әркелкі. Өзбекстанда 1 км:-ге - 57,1 адам. Қазақстан Республикасының жер көлемі 2.727 9 км2 Қазақстанда халық тығыздығы 1 км2-ге 5 – 5.5 адам болып саналады.
Еуропада халық тығыздығы санаулы ғана мемлекеттерден көрінеді. Нидерландияда 1 км2-ге - 352, Бельгияда - 336,9 Ұлыбританияда - 244,3 адамнан келеді- Жерортатеңізі жағалауы мемлекеттерінде де халық тығыз орналасқан. Халықтың сирек орналасуы Еуропаның таулы аудандарына және Финляндия, Исландия, Скандинавия т.б. елдерге тән. ....

Дүниеге көзқарас - бұл, адамның Әлемге деген тұтас көзқарасы және оның осы Әлемге қатынасы және сол көзқарастарға негізделген сенім, сезімдер және адам өмірінің бағыт-бағдарын айқындайтын идеалдар, жүріс-тұрыстардың қағидалары және құндылықтары.
Көзқарастар дегеніміз түсініктер мен ұғымдарда көрсетілген белгілі бір білімдер жиынтығының жүйесі, олар дүниетанымның негізін құрайды. Бұл, адам бойындағы толық білім емес, солардың ішіндегі ең жалпықтары мен принциптері ғана, Олар нағыз сенімділікке айналғанда ғана дүниеге көзқарастың құрамдас бөліктері болып саналады. Ал, адамдардың дүниеге көзқарастарының түрлері - сол адам өмірінің ойы мен қылықтарына органикалық түрде қосылатын белгілі бір нормалардың, өлшемдердің жүйесі.
Дүниеге көзқарас өзінің барлық құрамдас бөліктерінің бүтіндігімен, бірлігімен сипатталатын күрделі рухани құбылыс. Оның құрылысындағы мына бөліктер маңызды роль атқарады.
Жинақталған білім. Олар дүниеге көзқарастың ең басты ақпараттық негізі болып келеді. Белгілі бір халықтағы немесе белгілі бір адамдағы жинақталған білімдер неғұрлым көбірек болса, дүниеге лайықталған көзқарас соншалықты өзінің дәлелдерін негіздей алады. Әрине дүниеге деген көзқарасқа білімнің барлығы бірдей жатпайды олардың ішінде тек қана әрбір тарихи заманға сай туындайтын адам мен әлемнің өзара қатынастарының практикалық және теориялық мәнін ашатын адам тіршілігіне ең қажетті білімдер жатады.
Сенімділік. Бұл руханилықтың ілікі әлеуметтік - психологиялық бөліктері, ол арқылы дүниеге көзқарастық білімдер қабылданады немесе керісінше алынып тасталынады. Сенімділік - тек қана зерделіліктің тұрғысы емес, сонымен қатар ол әсершең күй-жағдай, берік психологиялық бағыталғандық, өзінің принциптерінің, идеяларының, көзқарастарының әділеттілігіне деген көзі жеткендік. Сондықтан сенімділік дүниеге көзқарастың құрылымындағы ең қажетті бөліктерінің бірі болып табылады.
Құндыдықтар. Бұл белгілі бір социумның, адамдардың қажеттідіктеріне, қызығушылығына негізделген айналамыздағы қоршаған әлемге деген болымды не жағымсыз қатынастар. Оларды адамдар өмір барысында ұғып алады. Өзінің мән мағанасымен құндылықтар білімдерден өзгеше. Білімдерге нақты шындыққа тырысу тән - олар объективті танымға ұмтылады, ал құндылықтар өздерінің қажеттіліктеріне, қызығушылығына сәйкес айналамыздағы қоршаған әлемге деген адамдардың ерекше қатынасы. ....