Талантты ғалым, публицист, әдебиет зерттеушісі, саяхатшы-географ Шоқан (шын аты Мұхаммедханафия) Шыңғысұлы Уәлиханов XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда туған демократтық, ағартушылық мәдениеттің тұңғыш өкілдерінің бірі. Оның қысқа да жарқын өмірі, жан-жақты зерттеушілік қызметі, философия, этнография, тарих, экономика, құқық, география, ауыз әдебиеті, әдебиет теориясы, т.б. жайындағы ғылыми зерттеулері, пікірлері қай кезде болмасын өзінің құндылығымен жарқырай берері сөзсіз. Қазақ халқының рухани ізденістерінің жарқын көрінісі бола отырып, қоғамдық ойсана, пікір-тұжырымдардың биіктей өркендеуіне ерекше ықпал етті. Шоқан 1835 жылдың қараша айында қазіргі Қостанай облысының Құсмұрын бекетінде атақты аға сұлтан Шыңғыс Уәлиханов отбасында дүниеге келген. Арғы атасы Абылай жоңғарларға қарсы соғыста асқан ерлік көрсеткен, ел бірлігі мен тыныштығы үшін күрескен, ақылды қолбасшы, іскер дипломат, амал-айласы мол Орта жүз ханы болған.
Шоқанның балалық шағы Сырымбет тауының баурайында, туған елі Көкшетауда өткен. Шоқан әжесі Айғанымның тәрбиесінде болған. 1847 жылы 12 жасар Шоқанды әкесі сол кездегі ең таңдаулы оқу орны болып есептелген Сібір кадеті корпусына оқуға орналастырады. Шоқанның бүкіл келешегі мен ғылым, өнер жолындағы талантын ашуда бұл оқу орнының маңызы ерекше болды. Мұнда жабық әскери оқу орны болғанымен, көптеген пәндер әскери сабақтарға қоса орыс, батыс әдебиеті, географиясы мен тарихы, философия, физика, математика негіздері, шетел тілдері оқытылып, орыстың озық ойлы интеллигенттерінің өкілдері сабақ берген. Оқытушылар құрамында білімді және прогресшіл ой-пікірлі адамдар көп болған.....

Экономиканың өсуі көбінесе тұтынудың жаңа түрлерін қанағаттандыру қабілеті болып табылады. Сонымен қатар ірі әлеуметтік экономикалық мәселелерді шешуге бағытталады. Сондықтан экономикалық теория «экономикалық өсу» категориясына теориялық және практикалық тұрғыдан ерекше мән береді.
Экономикалық өсу деп нені түсіндіруге болады?
Экономикалық өсу ұлғаймалы ұдайы өндірістің болуымен түсіндіріледі: бұл жыл сайынғы, қоғамдық өнімнің сандық әрі сапалық артуы және олар екі топтан: өндіріс құралдары мен тұтыну құралдарынан тұрады. Жыл сайынғы қоғамдық өнім көлемінің өсуі ұлғаймалы ұдайы өндірістің экстенсивті типіне немесе ұлғаймалы ұдайы өндірістің интенсивті типі негізінде дамиды.
Ұлғаймалы ұдайы өндірістің экстенсивті типінде өнім шығаруды екі есеге арттыру үшін, жұмыскер саны және өндірістік қорлары екі есе ұлғаюы қажет.
Ұлғаймалы ұдайы өндірістің интенсивті типінде осындай нәтижеге жұмыс күшін және өндірістік қорларды дұрыс қолдану арқылы қол жеткізуге болады.
Практикада бұл ұлғаймалы өндірістің типтерін белгілі арақатынаста немесе бірін- бірі толықтыратын жағдайда кездестіреміз. Қазіргі жағдайда, ҒТР жағдайында, өндірістің интенсификациялануының негізінде барлық дамыған елдерде экономикалық өсудің жаңа сапасы қалыптасты: ал техникалық жарақтандыру мен еңбек өнімділігінің өсуі, ресурстарды қамтамасыз ету, қаржы қайтарымының көтерілуі негізінде жүзеге асады.
Ұлғаймалы ұдайы өндірістің қайнар көзі қосымша құн болып табылады, осы мақсатқа ол күрделі қаржы ретінде жұмсалады. Алайда рыноктық механизмнің сұранымы мен ұсынымы жағдайында мұның өзі жеткіліксіз.
Сұранымның қалыпты жағдайындағы экономикалық өсудің экстенсивті типін алатын болсақ, мұнда ерекше қиындық туа қоймайды. Экономиканың жеткілікті қарқынды дамуы сол кезге дейін жүзеге асуы мүмкін қоғам қай уақытта экстенсивті өсудің шектеулі кедергілерімен жолыққанша. Ондай кедергілерге табиғи ресурстардың қосымша жетіспеушілігін жатқызамыз.
Әдетте, бұл жағдайда туындаған кедергілер шаруашылық айналымына жекелеген, қоймалы емес пайдалы қазбаларды қосу есебінен жабылады және бұл ресурстарды қымбаттатады. Өңделген кезінде ресурстар құнының бірлігі нәтижесінде түпкі өнімнің өсуін өте аз береді. Оның тиімділігінің төмендегенінде экономикадағы пропорциональдылық өзгереді және экономикалық өсу қарқыны төмендей бастайды.
Сұранымның өсу жағдайында табиғи ресурстар мүмкіндігі мәселесі одан әрі қиындай түседі, сондықтан экономикалық өсу бірқатар факторларға байланысты:
- табиғат ресурстарының саны мен сапасына;
- еңбек ресурстарының саны мен сапасына;
- капитал ресурстарына;
- қолда бар технологияға.....

Дұғай да дұғай сәлем айт,
«Айқап» пенен «Қазаққа».
Кекеу, сөгіс сөзден қайт,
Кез боларсыз мазаққа.
Қарап жүріп қақтығып,
Қатынша сөзбен шаптығып,
Менікі жөн деп аптығып,
Неге түстің азапқа? ....

Ұқтым заман парқын мен:
адамы жез таңдайлы,
ісі жоқ та, ал тілмен
мінбе тисе сарнайды.
Балаушы едім сыйлы ерге
ұғар деп ел қайғысын....

Пән: Қазақ тілі (Т2)
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Дені саудың – жаны сау
Сабақ тақырыбы: «Дені саудың – жан сау» тақырыбында әңгімелер (1-сабақ).
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары: (оқу бағдарламасына сілтеме)2.2.2.1 көрнекілік/ үлгі/ қате құрылған сөйлем негізінде 2-3 сөйлемнен тұратын сөз сөйлеу, сұраулы және лепті сөйлемдердің интонациясын дұрыс қою.
Сабақ мақсаттары:Барлық оқушылар: мұғалімнің көмегімен көрнекілік пен үлгі негізінде 1-2 сөйлемнен тұратын сөз сөйлейді.
Көптеген оқушылар: көрнекілік пен үлгі негізінде 2-3 сөйлемнен тұратын сөз сөйлейді.
Кейбір оқушылар: көрнекілік пен үлгі негізінде 2-3 сөйлемнен тұратын сөзді байланыстырып сөйлейді.....

Пән: Қазақ тілі
Бөлім атауы: Қазақстандағы ұлттар достастығы
Сабақтың тақырыбы: Көк ту және достар
Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары: 7.Т/А5. Проблемалық сұрақтарға тыңдалған мәтіннен деректер келтіре отырып, дәлелді жауап беру, өз жауабын өзгенің жауабымен салыстыру, талқылау.
Сабақтың мақсаттары:
Оқушылардың бәрі істей алады:
Проблемалық сұрақтарға жуап бере алады
Оқушылардың көбі істей алады:
Өз ойларын дәлелдей алады
Кейбір оқушылар істей алады:
Өз жауабын өзгенің жауабымен салыстырып, талқылауға түсе алады. .....

Пән: Қазақстан тарихы
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: 10.2 В. Дәстүрлі қазақ қоғамы: этникалық құрылымы және әлеуметтік ұйымдасуы
Сабақ тақырыбы: Ұлттық мемлекеттіліктің жаңғыртылуы 2-сабақ
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме): 10.3.1.2 - Қазақстанда мемлекеттіліктің қалыптасуының тарихи кезеңдерін түсіндіру;
10.3.4.6 - Ұлттық мемлекеттіліктің жаңғыртылуындағы Тұңғыш Президент Н.Ә. Назарбаевтың рөлін анықтау;
10.3.4.7 - мемлекеттік стратегиялар мен бағдарламалардың мазмұнын зерттей отырып Қазақстан Республикасының даму бағдарларын болжау
Сабақ мақсаттары: Тәуелсіз Қазақстанның маңызды оқиғаларын білу, Тәуелсіздік алудың маңызын түсіну, Тәуелсіздік тарихындағы тұлғаларды білу, 1991 жылдан бергі Қазақстанның прогресін бағалау, Қазақстан Республикасының даму бағдарларына болжам жасау......

.Балалардағы туберкулез. ДОТС бағдарламасы.



аурудың себептері

эпидемиологиясы, жіктелуі,

клиникалық балгілері,

диагностикасы

алдын алу түрлері



Туберкулез - микобактериялармен шақырылған созылмалы жұқпалы ауру. Туберкулез ауру ерте заманнан белгілі. Осы ауруға қарсы арнайы егу жұмыстары жүргізілмеген кезде, оның қоздырғышы анықталмаған кезде, аурудың балалардың арасында көп таралуымен қатар одан өлім де көп болатын. Туберкулезді әлеуметтік аурулар қатарына жатқызады, өйткені ол үй- тұрмыстық жағдайлары нашар, көп балалы отбасындағы балаларда, жалпы экономикасы төмен, нашар дамыған елдерде жиі кездеседі. Кейінгі жылдардағы еліміздегі экономикалық дағдарыстармен байланысты туберкулез ауруы «күшіне еніп отыр».



Әлемде жыл сайын туберкулезден 2 миллиондай адам өлімге ұшырап отырады. Олардың ішінде миллионға жуығы әйелдер. Туберкулезден өлген әйелдер өлімінің саны, барлық аналар өлімімен салыстырғанда әлдеқайда артық. Жетім қалған балалар санын осыдан-ақ білуге болады.



Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымы алдымыздағы 20 жылдың ішінде туберкулезбен тағы 200 миллион адам ауырып, 70 миллион адам өлуі мүмкін деп ескертеді.

....

Мешітбай Құттықов — Қазалы ауданы Бозкөл ауылының перзенті. 1951 жылы Қазалы ауданындағы Максим Горький атындағы орта мектепті (Қожабақы ауылындағы №25 орта мектебі) бітіріп шығады. Қызылорда педагогикалық институтын тіл-әдебиет мұғалімдігі мамандығы бойынша аяқтағаннан кейін, аудандық білім бөлімінде инспектор қызметін атқарады. Бұдан соң екі жылдық әскер қатарында болып, автомобиль әскерлерінің кіші лейтенанты дәрежесінде запасқа шыққан. Мешітбай Құттықов сол кезгі аудандық партия комитетінің жолдамасымен ішкі істер саласына қызметке жолданады. Милиция майоры М. Құттықовтың саналы өмір жолы ішкі істер саласының қызметімен байланысты. М. Құттықов өзінің еңбек жолында Қазалы және Арал аудандарының мемлекеттік автоинспекциясында басшылық қызметте болды. Ақын. 1977 жылы КСРО Жазушылар одағының мүшелігіне өткен. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қаламгер, қоғам қайраткері Мешітбай Құттықов — «Құс жолы», «Ар-намыс», «Қайырлы түн», «Сапар», «Арал аспаны» атты жыр жинақтарының және «Аяқталмаған ән», «Қайдасың, Арал?» атты прозалық кітаптардың авторы. 1971 жылы Қазақ ССР-ы Ішкі істер министрлігі жариялаған республикалық конкурста «Бетпе-бет» атты поэмасы арқылы бірінші жүлдені жеңіп алып, арнайы дипломға ие болған М.Құттықовтың азаматтық үнге толы өзге де негізгі поэзиялық, прозалық және публицистикалық шығармаларымен қатар, өз саласы – ішкі істер саласы қызметкерлерінің өміріне арналып жазылған өлеңдері де аз емес. М. Құттықовтың ішкі істер саласы қызметкерлерінің өміріне арналып жазылған өлеңдері мектеп және арнаулы орта оқу орындары қабырғасындағы жасөспірімдердің құқықтық тәрбиесінде жасөспірім санасында мемлекет және құқық теориясында баян етілетін құқықтық сана, құқықтық тәртіп, құқықтық мәдениет ұғымдарын қалыптастыруда да, салауатты өмір салтын орнықтыру және рухани-адамгершілік тәрбиесінде де елеулі қызмет етіп тұрады.

Ақынның өлеңдеріне сілтеме: Мешітбай Құттықов



Деректер негізінде сайтқа ұсынған:

Ғабиден Қожахмет .....