КIРIСПЕ
Зерттеудiң көкейкестiлiгi: Елiмiздiң құқықтық-демократиялық қоғам жағдайында дамуы бүгiнгi әрбiр азаматтың және өскелең ұрпақтың жоғары мәдениет пен бiлiктiлiгiнiң жоғары болуын керек етедi. Осыған байланысты қоғамның адам тәрбиесiне қояр талабы да барған сайын артып, оны iске асырудың көзi болып табылатын психикалық нышандар мен оны дамытудың шарттарына деген көзқарас өзгерiп келедi. Соған сай бүгiнде бiлiм беру ұғымының өзi өзгеруде және кеңеюде. Бiлiм беру барған сайын көп ретте мектепте, жоғары оқу орнында, тiптi отбасында бiлiм берудiң педагогикалық-психологиялық негiздерiн меңгерудiң мазмұны мен мәнi кеңейе түсуде.
Бүгiнде жаңа Қазақстан қоғамы жағдайында жеке тұлғаны функционалдық әзiрлеу тұжырымдамасынан жеке тұлғаны дамыту тұжырымдамасына көшу жүрiп жатыр. Жаңа тұжырымдама бiлiм берудiң даралық сипатын көздейдi, ол әрбiр нақты адамның мүмкiндiктерiн және өзiн-өзi iске асыру мен өзiн-өзi дамытуға қабiлеттiлiгiн ескеруге мүмкiндiк бередi.
Осы тұста елбасы Н.Ә.Назарбаев өзiнiң "Инновациялар мен оқу-бiлiмдi жетiлдiру арқылы бiлiм экономикасына" деген студент жастарға арнап оқыған лекциясында "Бүгiнгi күн - талантты, жiгерлi, өзiне сенетiн адамдардың, арманға бай және оларды жүзеге асыруға ерiк - жiгерi бар адамдардың уақыты", - деп атап көрсеткен болатын [1]. Мұның өзi өскелең ұрпақты жаңа технологиялар негiзiнде бiлiмдi де жоғары мәдениеттi азамат етiп тәрбиелей отырып, олардың жеке басының тұлғалық қалыптасуына аса үлкен мән берудi көздейдi. Мұның өзi оқу-тәрбие үрдiсiнде жасөспiрiмдi оның жас ерекшелiктерiне сай жетiлген азамат етiп тәрбиелеудi көздейдi.
Қазақстанда ұрпақ тәрбиесiн оның жас ерекшелiктерiне сай дамытуға көңiл бөлiп, осы мәселе төңiрегiнде еңбектенiп жүрген психолог ғалымдар Жарықбаев Қ.Б., Намазбаева Ж., Алдамұратов Ә., Рахымбеков Қ., Елеусизова С., Елiкбаев Н. және т.б.[2,3,4,6,5,6].
Қоғамның талабы бүгiнгi жастардың тәрбиесiнiң үйлесiмдiлiгiн барған сайын қатаң талап етiп келедi. Әсiресе, бұл тұста жеткiншек жастағы балалардың тәрбиесi аса үлкен мұқияттылықты талап етедi. Бұл кезеңде бала азамат болып қалыптасудың өтпелi шағында болғандықтан оның кейбiр қиыншылықтары мен қалыптасу ерекшелiктерiн педагогикалық-психологиялық тұрғыдан ашып, талдау жасауды қажет деп таптық. Сондықтан бiз диплом жұмысының тақырыбын "Жеткiншектердiң даму ерекшелiктерiнiң кейбiр мәселелерi" деп алдық.
Зерттеудiң мақсаты: Жеткiншектердiң даму ерекшелiктерiн айқындау, оларға теориялық талдау жасау.
Зерттеудiң обьектiсi: Жеткiншектiк кезеңдегi оқушылардың iс-әрекетiнiң психологиялық-педагогикалық сипатты.
Зерттеу пәнi: Жеткiншектердiң жас ерекшелiктерiне байланысты даму процесi.....

1. Егер адам сізге жақындағысы келмесе, оны жайына қалдырғаныңыз дұрыс.

Антон Чехов

⭐ 2. Өткен шақ қайтып келмейді, өзіңізді осы шақтан тауып, болашаққа нық қадам басыңыз.

Михаил Булгагов

⭐ 3. Мен әрдайым өзімді бақытты сезінемін. Неге екенін білесіздер ме? Себебі ешкімнен ештеңе күтпеймін. Өмір өте қысқа. Сондықтан өз өміріңізді сүйіңіз.

Уильям Шекспир......

Кіріспе
Turbo Pascal – жоғарғы деңгейлі программалау жүйесі. Оның тұңғыш нұсқасын 1970 жылы швейцрия физигі Niklaus Wirth ұсынған.Автор тілді алғашқы арифметикалық есептеу машинасын жасаған француздың ұлы ғалымы Блез Паскальдің құрметіне Паскаль деп атап , тіл атауын үнемі бас әріппен жазылуын сұраған.Кейінен тілдің көптеген нұсқалары жарық көреді.Turbo Pascal – Оның тұңғыш нұсқасын жоғарғы деңгейлі программалау жүйесі . 1970 жылы швейцрия физигі Niklaus Wirth ұсынған . тілді алғашқы арифметикалық есептеу машинасын жасаған француздың ұлы ғалымы Блез Паскальдің құрметіне автор деп паскаліия ғалымы Никлаус Вирт жасаған Паскаль программалау тілінен тарайды. Қарапайым Паскальді өңдеудегі А. Хейлсбергтің еңбегінің нәтижесінде Turbo Pascal қазіргі заман талабына сай, қуатты программалау жүйесіне айналды. Turbo Pascal – жоғарғы деңгейлі программалау жүйесі. Оның логикалық құрылымы әр түрлі есептерді дәл шешуге көмегін тигізеді. Бейсик тілі сияқты, Паскаль оқып-үйренуге жеңіл, түрлі салалық информациямен жұмыс істеуде нәтижелі болғандықтан, дүние жүзінде көп тараған тілдердің бірі. Оның ыңғайлылығы: ....

Туған тіліміз бен әдебиетіміз тарихи болмысымыздағы баға жетпес байлығымыз, рухани кеніміздің нәр алар бастау болып саналады. «Анамыздың ақ сүтімен бойымызға дарыған тілімізді ұмыту-бүкіл ата-бабамызды, тарихымызды ұмыту»-деп Бауыржан Момышұлы тегін айтпаған.
Ғұмырымыздың тірегі, санамыздың жүрегі болар тынысы деуге де болады. Себебі әдет-ғұрымыз, салт-санамыздың барлығы туған тіліміздің көкжиегі арқылы шынайы өмірдің шындығына айналған. Біз қазақ болып туылған, мынау топырақтың киесі мен иесі, қанымыз бен жанымыздың, сөйлеу тіліміз бен діліміздің өшіп қалмауына жол бермейді. Мұнда жаратылысымыздың маңдайға берген несібелі ырыздығы,......

І - жүргізуші:
Табиғат қандай сұлу, қандай көркем,
Мамырда жасанады гүлдеп ертең
Сылдырлап бұлақ ағып сай - саладан,
Ағаштар жапырақ жайып, қыр көгерген.
Табиғат - халық қазынасы. Адамның бар тіршілігі табиғатқа байланысты, күш - қуатты бар игілік пен жақсылықты ол табиғаттан алады.....

Ядро. Ядро-өсімдіктер мен жануарлар жасушасының тұрақты бөлігі. Ядросы толық жетілген организмдерді эукариоттар, ал ядросы жетілмеген организмдерді прокариоттар деп атайды. Грекше “карион” ядро деген мағынаны білдіреді.
Ядроның құрылысы күрделі. Оның қатысуымен жасушада өте маңызды тіршілік процестері жүзеге асырылады. Ядроның сыртын әрқайсысы үш қабаттан тұратын екі мембрана қоршайды (45-сурет).
Ядро мембранасы құрылсы жөнінен цитоплазма мембранасына ұқсас және ол эндоплазмалық тормен тікелей байланысады (46-сурет). Жасушаның бөлінуі кезінде ядроның мембранасы жойылып кетеді де пайда болған жас жасушаларда қайтадан қалпына келеді. ....

Жануарлардың мінез-құлқын зерттейтін ғылым – этология деп аталады.
(грек – ethos - әдет, мінез) деген мағананы береді. Этология ғылымы 20 ғасырда пайда бола бастады.
Бұл жаңалықты Нобелъ сыйлығының иегері академик И.П.Павлов ашқан. Ол жануарлардың мінез – құлқын жана-жақтылы зерттеді. Қазыргі уақытта этология ғылымымен биология факулътетіндегі Сарбонде, Аксфорде, Англия, Голландия мемлекеттері қатты көңіл бөліп оқытады. Павлов жануарлардың мінез-құлқына генетикалық талдау жүргізген және оның талдау жүргізген бірден-бір жаңалығы осыдан 70 жыл бұрын бүкіл әлемде жануарлардың мінез-құлқы үйретімді, жуас, тыңдағыш болған екен.
“Жануарлар адам секілді бәлкім рахаттылық, қуаныш-қайғы, күйзелу, бақыттылық және бақытсыздықты сезінуге қабілетті” деп Чарлиз Дарвинның еңбектерінде жазылған.
Ағылшын биологі Д. Гексил адам тәрізді маймылдар денемен, сезім ағзаларымен ған қамтамасыз етілген, яғни, адамдарға ұқсас, сонымен қатар қызығушылықтың, ашудың, қауыпсіздіктің, жақындылық, ауырсыну, рахаттылықтың көрсеткіштері бар. Бұл құбылысты кез-келген адам зоопаркте көруі мүмкін, бұл басқада сұтқоректілерге қатысы бар екенін қортындылайды.
Жоғары дәрежелі жүйкелік қызметті зерттеуде жануарлардың мінез-құлқын бақылау әдісі кең қолданылады. ....

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі:«Табиғат және қоршаған орта»
Сабақтың тақырыбы:Төрт мезгіл туралы оқу
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары: (оқу бағдарламасына сілтеме)2.1.6.1 Автордың мәтінде арнайы қолданған сөздерді таңдау себебін анықтайды
Сабақтың мақсаттары:Барлығы: тақырыпқа қатысты сөздердің мағынасын түсінеді, сұрақтарға жауап береді
Көбі: оқыған өлеңдегі сөздердің қолданылу ерекшелігін түсінеді және түсіндіреді
Кейбірі: өлеңге қатысты пікірін айтады, өзі білетін өлеңді айтып беред ...

Пән: қазақ тілі
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Астана – мәдениет пен өнер ордасы
Сабақтың тақырыбы: Астананың құрметті азаматтары (2-нұсқа)
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары: (оқу бағдарламасына сілтеме) 6.3.2.1 жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай құрылымын сақтай отырып мінездеме, құттықтау құрастырып жазу
Сабақтың мақсаттары: Берілген мәтіндер негізінде тақырыпқа сай мінездеме құрастырып жазу....

Білім беру саласы: «Таным», «Коммуникация»
Бөлімдері: «Қоршаған ортамен танысу», «Көркем әдебиет»
Тақырыбы: «Күзгі жаңбыр» _
Мақсаты: балаларға күз мезгілінде болатын өзгерістердің бірі – күзгі жаңбыр туралы мәлімет беру.
Міндеттері:
Білімділік: қарапайым эксперимент жасауға үйрету, жаңа ертегімен таныстыру;
Дамытушылық: тақырып төңірегінде әңгімеге тарта отырып, сөздік қорларын жаңа сөздермен толықтыру, ұсақ қол моторикасын дамыту;
Тәрбиелік: ұқыптылықпен, сабырлықпен жұмыс жасауға баулып, достарына деген жылы және мейірімді қарым – қатынасқа тәрбиелеу.
Сөздік жұмыс: «жаңбыр себелеп тұр», «нөсер жаңбыр»
Үштілдік компоненет: күз – осень – autumn , жаңбыр – дождь – rain,
Керекті құрал – жабдықтар: жаңбырдың дыбысы жазылған үнтаспа, ғылым орталығында жұмыс жасауға : ысқыштар(әр бала санына), қол сүртетін майлық, тарелкелер(губка тұратын, суы бар), үстел –үсті театры(Саңырауқұлақ – үйшік ертегісі)
Әрекет
Кезеңдері Тәрбиешінің әрекеті Балалардың әрекеті


Мотивациялық-
Қозғаушылық Шаттық шеңбер:
Амансың ба, алтын Күн!
Амансың ба, көк Аспан!
Амансың ба, достарым!
Сендерді көрсем қуанам!
Жарты шеңберге тұрады, бірге айтады. Бір – бірімен құшақтасып, амандасады.



Ұйымдастыру– іздестіру Әңгімелесу.
- Балалар, қазір жылдың қай мезгілі?
- Күзде табиғатта қандай өзгерістер болады?





- Иә, дұрыс айтасыңдар!
- Күз орыс тілінде – «осень», ал ағылшын тілінде – «autumn» болады
Өлең оқу.
Күз, күз, күз келді,
Жел мен жаңбыр әкелді.
Күз, күз, күз келді ,
Жер көйлегін сары түске өзгертті.
Күз мезгілінде жаңбыр жиі жауады. Аспанды бұлттар жауып, жерге тамшылап жаңбыр жаудырады.
(Осы кезде жаңбырдың дыбысы естіледі)
- Ой, балалар мынау ненің дыбысы?
(Таңдана жан – жағына қарайды)
- Кәне тынышталып, тыңдайықшы.
- Бұл ненің дыбысы екен?
- Иә, дұрыс таптыңдар. Бұл жаңбырдың дыбысы.
- Жаңбыр орысша не деп аталады? Кім айтады?
- Иә, дождь! Ал ағылшын тілінде жаңбыр rain деп аталады.
- Ой , балалар, біздің топты да бұлттар басып, жаңбыр жауайын деп тұр екен. Кәне оларды үрлеп қуып жіберейікші.
Тыныс алу гимнастикасы.
Балаларға бұлттардан жіптермен салбырап тұрған тамшыларға үрлеуге ұсыныс жасайды.
Жаңбыр жайында мәлімет.
(Жаңбырдың суреттерін іледі)
- Білесіңдер ме, жаңбыр ақырын жауып, тамшылар кішщкентай ғана болса, жаңбыр себелеп тұр дейміз.
- Ал, үлкендеу тамшылармен қатты жауатын жаңбырды – нөсер жаңбыр дейміз.
(Қайта жаңбырдың дыбысы естіледі)
- Далада жаңбыр жауса да, күн шығып тұрса да біздің балалар ойыннан жалықпайды. Мен сендерді бір ойын ойнауға шақырамын
Саусақ жаттығуы : «Қызықты серуен»
- Кәне , біз серуенге бара жатырмыз ждеп ойлайық.
• Баспалдақтармен абайлап түсіп келеміз. Ақырын! Абайлап!
• Далаға шықтық. Жүгіріп келеміз.
• Енді, қояндар сияқты секіреміз. Міне осылай көңілді секіреміз.
• Кенет жаңбыр жауа бастады. Міне былай себелеп.
• Жаңбыр нөсерлетіп, қатты жауып кетті.
• Балабақшаға кіріп кетейік
- Міне қандай қызықты серуен болды.
Сергіту сәті:
- Алақай! Балалар, бұлттар бізді айналып өтті. Келіңдер ән салып, демалып алайық.
Ән «Тырс - тырс» (сергіту сәтінде ән айтылады)
- Балалар, жаңбыр қалай жауатынын білгілерің келеді ме?
Тәжірибе.
- Ендеше, қызықты тәжірибе жасап көрейік.
- Ашық күні бұлттар мына алдарыңдағы ысқыштардай жеп – жеңіл болады. Олар аспанда ұшып жүріп, өзендер мен көлдерден бойларына су жинайды. Сосын ауырлап кетеді. Өздерінде суды ұстай алмай, жерге жаңбыр болып жауады.
- Кәне, біз де жаңбыр жауғызып көрейік. Жеңдерімізді түреміз. Ысқышты алайық. Енді суы бар ыдысқа батырамыз. Алып шығамыз да, қысып, сығып суларын шығарып көрейік.
- Міне жаңбыр осылай жауады екен.
- Күз туралы, жаңбыр туралы білетін тақпақтарымызды айтайықшы.
(Тақпақтар тыңдайды. Бірнеше баладан сұрайды.)

Ертегі айту.
- Мен сендерге «Саңырауқұлақ – үйшік» деген ертегі айтып берейін.


Әңгімелесу.
- Сендерге ертегі ұнады ма?
- Саңырауқұлақ астына нелер тығылды?
- Барлығы неге тығылды?
- Күз мезгілі.
- Күн суық. Жылы киім киеміз. Жапырақтар сарғайып , жерге түсіп жатыр. Жаңбыр жауа береді.

Үш тілдегі баламасын қайталап, есте сақтауға тырысады.

Мұқият, қызыға тыңдайды.


Тыңдап, ойланып, жауап береді.

- Бұл – жаңбыр.


- Дождь.

Тыңдап, бірнеше рет қайталайды. Есте сақтауға тырысады.




Тамшыларға үрлеп, тыныс алу жаттығуын орындайды.

Қызыға тыңдайды.



Тәрбиешіге ілесіп үстелдің бетінде саусақтарымен тез және баяу ырғақпен, ақырын және қатты соғып саусақ жаттығуын орындайды.


Қуана келіседі.
«Тырс - тырс» әнін орындайды.


- Иә!


Ұсынысты қуана қабыл алады. Мұқият тыңдап, қарап, бақылап тұрады.

Жеңдерін түреді. Ыдыстан құрғақ губканы алады, оны суы бар ыдысқа батырып көреді. Сығып, қысып суын шығарып көреді.

Күз, күз, күз келді,
Жаңбыр мен жел әкелді.
Кап – кап- кап, кап-кап-кап,
Жаңбыр мен жел әкелді.

Жасыл бағымыз сарғайды,
Жапырақтар ұшты.
Шу-шу-шу, шу-шу-шу
Жапырақтар ұшты.

Ертегіні үлкен қызығушылықпен тыңдайды. Белсене қатысып отырады.

- Иә!
- Қоян, торғай, құмырсқа, көбелек,тышқан.
- Жаңбырдан қорықты. .....