1. Балқаш көлінің бассейініне физикалық-географиялық сипаттама.
1.1. Релефке жалпы сипаттама.
Балқаш көлі тектоникалық түзілімдегі ойыста оранналасқан. Оңтүстік Шығыс және Орталық Қазақстаның шөлейтінде, ежелгі балқаш Алакөл суайдынының бір бөлігін ғана алып жатыр. Ол соңғы төрттік мұзбасу кезеңінен бері белігі. Қазіргі кездегі геог рафиялық жағдайына келсекғ көлдің батыс және солтүстік-батыс жағңалаулары төмен шөгіп, солтүстік шығыс жағалаулары көтерілуде.
Сәйкесіне батыс және солтүстік батыс жағалаулары жалпы ингрессионды сипатта, ал солтүстік – шығысы – регрессиялды.
Көл екі табиғи аудандардың шекарасында оранласқан. Көлдің солтүстігінде қазақтың ұсақ шоқысы мен Орталық Қазақстаның жазығы жатыр, Оңтүстігінде Оңтүстік Шығыс Қазақстанның құмды жазықтары көмкерілген.
Балқаштың жалпы су жинау ауданы 413 мың км2. Оның көп бқлігі (353 мың км3). Қазақстан территориясында, ал Іле өзенінің жоғарғы бөлігі Қытай Халық Республикасына орналасқан. Алакөл көлінің бассейінінен бөліп тұратын суайрық сызығы Балқаш көлі мен Сасықкөл көлдерінің аралығында жатыр (биіктігі 400 м жуық).
Бассейннің ******** күрделігімен ерекшеленеді. Оның терротоиясында биік таулар жүйесін, аласа тауларды сондай-ақ жазықтар мен Балқаш маңы құмдарын кездестіруге болады.
Балқаш маңы жазығын 2 негізгі аудандарға бөліп қарастыруға болады:
1) Солтүстік Балқаш маңы (нақтырақ айтсақ Солтүстік және Солтүстік батыс)
2) Оңтүстік Балқаш маңы
Солтүстік Балқаш маңы қазақстан ұсақ моқысының оңтүстік бөлігі болып келеді.
Оның орташа биіктігі 400-500 м. Рельефі жазық болып келеді. Жеке шоқылар, қыраттар, опырылымдар, өзеннің құрғап қалған алаңдары мен тілімденген алаңдар араласып кездеседі. ....

Дүние жүзінде экологиялық дағдарыс барған сайын өршіп бара жатқаны баршаға аян. Соның ішінде Қазақстанның үлес салмағы аз емес. Еліміздегі экологиялық жағдайдың күн өткен сайын құлдырауы, бүкіл республика жұртшылығын қатты алаңдатуда. Арал теңізінің экологиялық жағдайы, бұл бүкіл дүние жүзінің алдына қойған үлкен бір мәселесі болып отыр. Адамдардың ақыл – ойының үздік жетістігі осылайша көрініс тауып, ғылыми – техникалық прогрестердің озық тәжірибесі жүзеге асқан бұл өлкеде, тағыда сол адамдардың өзімшілдігі, бір жақты тайыз ойлаушылдығы мен қомағайлығы салдарынан бір ұрпақтың көз алдында Арал сияқты үлкен теңіздің жойылып, Сырдария суы мен айнала төңірегінің уланып, тұрғындарға зор қасірет шектіруде.
Сол себептен мен, мемлекетімізді алаңдатып отырған Арал тағдырының жағдайы не болар екен деген үмітпен осы жұмысты қолға алдым. Бұл жұмысты алудағы басты мақсатым, сол өңірде мекен етіп жатқан қандас бауырларымның жағдайымен жақыннан танысу, оларға көмек көрсету, шешу проблемаларын алдарыңызға ұсыну болатын. Екі жылдан бері осы жұмысты қолға алып, зерттеп келемін.
Бүгінгі таңдағы Арал теңізі, әсіресе, оның қазақстандық бөлігінде аса бір ауыр экологиялық жағдай қалыптасқанын көзбен көре отырып, ол жөнінде жан – жүрегің сыздамай әңгіме қозғау мүмкін емес. Арал өңірінің табиғатын қайта қалпына келтіру жөнінде азды – көпті шаралар жүргізіліп те жатыр. Бір өкініштісі сол шаралардың түпкі нәтижесі аса бір ауыз толтырып айтарлықтай емес. Міне, сондықтан неғұрлым ұтымды әрі шұғыл шаралар қажет. Олай болмаған күнде енді бір 10 – 15 жылдардан кейін теңіздің қазіргі деңгейін қалпына келтірудің өзі қиынға түседі.
Арал теңізі таяу жылдарға дейін өзінің көлемі жағынан тұйық теңіздердің ішінде елімізде екінші, ал дүние жүзінде төртінші орын алып келді. Ол көп уақыттар бойы өзіне келіп құятын қуатты қос өзен – Сырдария мен Амударияның арқасында айдыншалхары төмендеп, көрмеген теңіз атанып келді.
Тянь – Шань және Памир тауларынан бастау алатын осынау екі өзен суының еліміздің территориясындағы жалпы мөлшері 100 текше километр шамасында болатын. 1961 жылға дейін аталған өзендердің теңізге келіп құятын суының орташа мөлшері – 58 текше метр еді. Айдынының аумағы 66 шаршы километр, теңіз өз деңгейінен көп жылдар бойы 53 метрлік белгіден түсірген емес. Атмосфералық ылғал мен теңіз суының булануын бойына бірдей сіңірген өзен ағасы – бұл маңайдағы көптеген кішігірім көлдердің ұзақ жылдар бойы сақталуына қолайлы жағдай жасады. Сөйтіп мұндай көлдер қойнауында Ар алуан жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің де өсіп - өрбуіне мүмкіншілік бар еді. Ол кезде теңіз тұздылығы небәрі 10 промиль шамасында болды. Міне, осының бәрі теңіз төңірегіндегі аймақтарға, оның экологиясына, Арал бассейнінің әлеуметтік – экономикалық даму жағдайларына оңды ықпал етті. Әйтсе де, содан бері бұл өңірде қаншама өзгерістер болды.
Небәрі 25 жылдың, яғни, адам ғұмырының үштен бір бөлігіндей ғана мерзімде теңіз бейнесі адам танымастай күйге түсті. ....

Шөлді аймақ топырақтары Еуразияның ішкі континенталды бөлегінде, Орталық Азия мен Қазақстан Респибликасы тегістігінде орналасқан және ТМД территориясының 6 проценттен астам жерін қамтиды. Бұл аймақ топырағын зерттеуге үлес қосқан ғалымдар – С.Неуструев, Н.Димо, Л.Прасолов, И.Герасимов т.б.
Шөлді аймақтың басты сұр-қоңыр топырақ типі автоморфты атмосферадан үстіртін ылғалдану, топыраққұралу туралы пікірді Е.Лобова 1960 жылы айтып, оны бореалдыға таяу белдеуге жатқызған. Гидроморфты сутекті төмен ызадан ылғалданатын топырақтардан бұл аймақта сортаңдар мен тақырлар тараған. Желді аймақ климаты жазы ыстық, қысы суық болып келеді. Орта жылдық температура аймақтың солтүстігінде 16°С-тан, оңтүстік бөлегінде 20°С-қа жетеді. Орта жылдық атмосфералық түсім 75-150мм, оның басым бөлегі қыс-көктемгі маусымдарға келеді. Топырақ кескіні тек жоғарғы жарты метр тереңдікке дейін дымқылданады. 10°-тан жоғары тиімді температура жиынтығы 4000°-тан астам. Өсімдік жамылғысын негізінен сораңды-бұталы, жусан, бетеге, еркекшөп, құмаршық, бұйырғын, баялыш, қараған, теріскен және эфемерлі түрлер құрайды. Соңғылар құмда көбінесе сексеуілмен қосыла дамыған. Тақыр бетін балдырлар басқан. Шөл өсімдіктерінің биомассасы көп емес. Родин мен Базилевич есептеуінше 4,3т/га тең; құрылық үстінде ыдырамаған органикалық қалдық болмайды. Көктемгі шөлде эфемерлер құлпырып кетеді де, жазда көк өсімдік қурап қалады. Топыраққұраушы жыныстардан лөсті және көне алювилік желмен ұшырылған шөгінділер басым. Соңғылар Тұран ойпатында шоғырланған және мұнда құмдар кең тараған. Ойпаң тегістіктер арасында неоген заманынан қалған платолы көтеріңкі жерлер кездеседі. Көтеріңкі жерлерді үштік дәуір жыныстары құрады, үстінде жұқа қабатты лөсті салындылары бар. Бетпақ дала, Шу-Іле тау-қыраты бетін және Қызылқұмның орта шенін палеозой заманының жанартаулық метаморфтық жыныс үгінділері басқан. ....

Африка — Жердің Евразиядан кейінгі көлемі жағынаи екінші үлкен материгі. Оған қарасты аралдарды қоса есептегендегі ауданы —30,3 млн. км2, аралдарсыз —29,2 млн. км2.
Африка материгі Евразиямен тығыз байланысты: оларды тек Қызыл және Жерорта теңізі бөліп тұр. Африка мен Евразия шығыс жарты шардың біртұтас құрлық массивін құрайды, бұларды басқа материктерден мұхиттардың орасан зор кеңістіктері бөліп тастаған.
Материктің шеткі нүктелері солтүстікте — Эль-Абьяд мүйісі (37°20' с. е.), оңтүстікте — Игольный мүйісі (34°52' о. е.). Африка солтүстіктен оңтүстікке 8 мың км созылып жатыр. Материктің ең жалпақ бөлігі экватордан солтүстікте 10° пен 16° аралығында жатыр, мұнда Африка 17°33' б. б. бастап (Альмади мүйісі), 51°24 ш. б. (Хафун мүйісі) дейін созылып, ені 7500 км-ге жетеді.
Африка жағалауында аралдар онша көп емес. Олардың ішіндегі ең үлкені — Мадагаскар. Үнді мұхитында одан басқа Сокотра, Занзибар, Пемба, Мафия, Комор, Маскарен аралдары бар. Олар түгелдей дерлік материктен пайда болған жэне материкке таяу жатыр.
Атлант мұхитында материктік және вулкандық аралдар бар. Олар: Мадейра, Канар, Жасыл Мүйіс, Масиас-Нгема-Бииого, Принсипи, Сан-Томе, Аннобон.
Орографиясы жағынан әр түрлі және тым бөлшектенген Евразияға қарағанда Африканық жері керісінше бет кұрылысы біркелкі және пішінінің қарапайым болуымен ерекшеленеді. Оның рельефінде биіктігі 200 метрден 1000 метрге дейін баратын жазықтықтар мен тау үстірттері басым. Жерінің 10 процентке жуығы ойпатты, ал 20 проценттен біраз астамы таулы болып келеді. Материктің шеткі бөлігі, әдеттегідей, ішкі аудандармен салыстырғанда көтеріңкі келеді. ....

Жер шарының шамамен 3/4 бөлігін үздіксіз шетсіз-шексіз су қабаты - әлемдік мұхит алып жатыр. Құрлықтар арасында орналасқан, көлемі үлкен, өзіндік жеке су мен атмосфера айналымы бар, айтарлықтай гидрологиялық режимімен ерекшеленетін әлемдік мұхиттың бөліктерін мұхит дейміз. Мұхиттар теңіздерге, шығанақтарға және бұғаздарға бөлінеді.
Дүние жүзілік мұхиттың құрлықпен салыстырғандағы ауданы
Мұхит - 70,80%
Құрлық – 29,2 %
Дүниежүзілік мұхиттың ауданы
Тынық мұхит – 49,8%
Үнді мұхит – 20,8%
Атлант мұхит – 25,8%
Солтүстік мұзды мұхит – 3,6%

Дүние жүзілік мұхит сулары тереңдеген сайын, өзінің табиғаты мен тіршілік дүниесінің құпияларымен адамзатты әлі де таңғалдыруда. Олардың ғажайып сыры әлі күнге дейін толық ашылған жоқ. Мұхиттардың терең тұңғиықтарын зерттеу барысында қазірдің өзінде ғылымға белгісіз тірі жәндіктер табылуда. Мұхит суында қажетті қолайлы жағдайлар мен қоректік заттар жеткілікті. Сондықтан мұхит суының барлық бөліктерінде де тіршілік дамыған. Тіпті тіршілік дүниесі тереңдігі 11022 м болатын Мариан шұңғымасында да, жаңа жер қыртысы түзіліп, ыстық магма шығып жататын жарықтар да, температурасы мен қысымы өте жоғары аудандарда да кездеседі. Мұхиттардағы тіршілік жағдайлары полюстен экваторға және су бетіне тереңдікке қарай өзгеріп отырады. Мұхиттың өсімдіктер дүниесі көзге көрінбейтін бактериялар, бір жасушалы өсімдіктер мен ұзындығы 200 м дейін жететін теңіз балдырларынан тұрады. Жануарлардан көзге көрінбейтін ұсақ жәндіктерден бастап, салмағы 160 тоннаға жететін алып киттер тіршілік етеді.
Мұхиттағы тіршілік ұзақ геологиялық уақыт аралығында су массаларының қасиеттерін өзгертіп отырады. Судағы жасыл өсімдіктер бөліп шығарған оттегінің мөлшері артып, оның артық мөлшері ауаға шығу арқылы атмосфера құрамын өзгертеді. Ауадағы оттегі мөлшерінің көбеюі теңіздегі тіршілік дүниесінің бірітіндеп құрлыққа шығып, тіршілік етуіне мүмкіндік береді. Сондықтан мұхитты Жер шарындағы «тіршілік бесігі» деп атайды.
Мұхиттағы тіршілік аймақтарына судың беткі қабаты мен оны құрайтын су массасы және мұхит түбі жатады. Мұхит тіршіліктің таралу географиялық ендікке байланысты. Температурасы төмен және поляр түні ұзаққа созылатын полярлық өңір сулары тіршілік дүниесіне кедей болады. Жазда екі жарты шардағы қоңыржай белдеудің суындағы тірі ағзалар жақсы өсіп, жетіледі. Бұл ағыстар мен күшті желдер әсерінен әр түрлі су массаларының араласуынан мұхит суларында қоректік заттар мен оттегі мөлшерінің артуы себеп болады. Сондықтан қоңыржай ендіктер алабы (40º-60º) дүние жүзілік мұхиттың балыққа ең бай аудандары болып табылады. ....

Муссондар.Теңіздер мен мұқиттар жағалауындағы аудандарда температураның жылдық өзгеруі болады. Сондай-ақ ол циркуляция мен аналогиялық бризды тудырады, бірақ жылдық периодпен. Муссон дегеніміз- бризға қарағанда үлкенірек аумақтағы циркуляция. Муссондар келесі себептерден туындайды: жаздың күні континент оны қоршап жатқан теңіз бен мұқитқа қарағанда өте қатты қыза бастайды; осыған байланысты континентте төмен қысым пайда боладыастыңғы ауа мұқиттан континентке қарай ұмтылады, ал жоғарыда керісінше континенттен оны қоршап тұрған мұқитқа қарай беттейді. Бұл желдер теңіздік муссондар деп аталады. Қыста континент теңіз бетінен қарағанда әлдеқайда суықтау; оларда қысымның жоғарылау аймағы пайда болады. Осыған орай астыңғы қабаттағы ауа континенттен мұқитқа қарай бағытталады. Бұл желдер материктік муссондар деп аталады. Күшті муссондарды Азияның оңтүстік жағалауларында, Үнді мұқитында және Арабия теңіздерінде байқауға болады. Яғни жазда муссондардың бағыты оңтүстіктен батысқа қарай, ал қыста солтүстіктен шығысқа қарай болады. Азияның шығыс жағалауларында муссондар байқалады. Қыста солтүстік батыс материктік сұрапыл желдер соғады; жазда оңтүстік шығыстық және оңтүстік теңіздік ылғал желдер соғады. Бұл желдер шығыс өлкесінің климатына әсер етеді. ....

Тынық мұхит (Ұлы мұхит, Ұлы Оңтүстік теңіз) — Жер бетіндегі ең үлкен мұхит.Теңіздерді қосқандағы ауданы 178,620 млн км², көлемі 710 млн км³, орташа тереңдігі 3980 м, максималды 11022 м (Мариан шұңғымасы)
Тынық мұхитының физикалық ка
Жапонияның Тынық мұхиты жағалауына цунами жетті

Алайда, оның қуаты әлсіз болғандықтан, ешкім зардап шеккен жоқ. Ал, өткен түнде оның екпінінен Самоа және америкалық Самоа архипелагында кемінде 100 адам қаза тапты. Тағы ондаған тұрғын ізім-қайым жоғалып, тұтас елді мекендерді су басты. Сондықтан, өлгендердің саны әлі өсуі мүмкін. Мұхит түбіндегі зілзаланың қуаты Рихтер өлшемі бойынша 8 балдан асып, толқынның биіктігі 5 метрге жеткен. Алапат тасқын аралдарға жүздеген шақырым бойлай еніп, жолындағы түгелдей жайпап өткен.
Естеріңізге сала кетсек, соңғы рет су асты жер сілкінісі 2004 жылы болды. Сол кезде адамзат тарихындағы ең сұрапыл цунамиден Азияның 12 мемлекетінің жағасында 230 мыңнан астам адам опат болды
Тынық Мұхитта цунами апаты туылды. ....

Жер бетін шартты түрде бейнелеп көрсететін картаның географияны оқытуда теңдесі жоқ. Бірақ, географиялық карта «тіршілік бояуы жоқ құр схеманы, сүлдені ғана береді. Географиялық картина көру образын береді. Ол карта мен географиялық сипаттауды толықтырады.Географияның обьектілері тым зор (таулар,шөлдер,ауыл шаруашылық жерлер).Оларды табиғи түріндекөрсету қиын.Оның үстіне мектеп маңынан олардың барлығы табыла да қоймауы мүмкін. Мысалы, Орск облысындағы жэне көптеген басқа аудандарға оқушыларға өздері туған тауларын көре алмайды. Мұнда география мұғаліміне картина зор көмек көрсетеді.
Картинаның көрнекі құрал ретінде маңызы табиғи және экономикалық обьектілер мен құбылыстарды болмыс ретінде тікелей бақылағаннан әрине кейін болады.
Географияның қабырға картиналарының барлығы да қандай да бір дәрежеде болмасын синтетикалық келеді ландшафт жөнінде немесе білігі бір географиялық құбылыс жөнінде тұтас ұғым береді. Кабырға картиналары бойынша оқушылардың обьектілермен құбылыстардың детальдарын ұғып алу қиынырақ болатындығын бақылаулар көрсетіп отыр, сондықтан ол қабырға картиналарындағы бейнелеулердің жеке детальдарын көрсететін басқа көрнекі құралдармен (чертеждер, кеппешөптердің,топырақ коллекцияларының экспонаттарын, диапозивтерді жэне т.с.с.)толықтыруды қажет етеді.
Қабырға картиналарын мектеп географиясының барлық курстарында қолдануға болады. Қазіргі уақытта бізде жалпы физикалық география және 7-сынып үшін қабырға картиналарын жасау, сондай-ақ Қазақстанның және шетелдердің экономикалық географиялары бойынша картиналар жасау таяуда жүзеге асырылмақ,сол арқылы оқушылардың политехникалық ойлау өрісін кеңейтуге мүмкіндік жасайды....

Пән: География
Қысқа мерзімді жоспар бөлімі: Биосфера
Сабақ тақырыбы: Су апаттары №2
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары: (оқу бағдарламасына сілтеме) 8.3.3.7 жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде су апаттарының алдын алу шараларын ұсынады
Сабақ мақсаттары: жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде су апаттарының алдын алу шараларын ұсынады.....

Австрия республикасының астанасы Вена қаласы. Австрия Батыс Еуропадағы дамыған капиталистік мемлекет. Онда 8,75 млн халық тұрады. Австрия мен Қазақстан арасындағы қарым – қатынас жақсы жолға қойылған. Австрия Қазақстанға көп мөлшерде инвестиция салып Қазақстанның экономикасының одан әрі дамуына өз үлесін тигізуде. Австрия Қазақстанға мәдениет жағынан дамытуға үлесін тигізуде. Австрияның « Макро Роно » фирмасы Алматы қаласында « Рахат Талас » бес жұлдыздық қонақ үйді солуға және оған қаржы бөліп салап берді.
Екі мемлекеттің кәсіпкерлері арасында байланыс жандана түсті. Кәзірге кезде Республикада 30 – дай біріккен кәсіптіе өндірістер жүмыс істеуде. Ауыл шаруашылығының жоғары өнімділігі елдің қажеттілігін толығымен қамтамасыз етеді. Елдің 41 % ауданын ауыл шаруашылық өндірісі пайдаланады. Ауыл шаруашылық өсімдіктер және үрықтарды қорғаудың қатаң нормативтері қолданылды. Австрия мен Қазақстан 18 қазанда 1992 жылы мтаныды. 1995 жылы Венада Австрияғы Қазақстанның елшілігі ашылды. Қазақстан мен Австрия арасында саяси қарым – қатынас арасындағы кездесу кезінде орнатылған ....